Với kiến trúc đồ sộ, các tượng đá được tạc nguyên khối tọa lạc giữa cánh đồng thôn Nỏ Bạn, xã Vân Tảo, huyện Thường Tín, Hà Nội, Lăng đá Quận vân được cho là lăng đá có quy mô lớn nhất miền Bắc.
Lăng đá Quận Vân là lăng thờ phụng Đại giang Quận công Đỗ Bá Phẩm, một vị tướng quân thời Lê Trung Hưng. Lăng được xây dựng năm 1733 khi Quận công vẫn còn sống. Quận công vốn là người làng Vân La, cách Nỏ Bạn khoảng 5km, thấy thế đất ở Nỏ Bạn đẹp nên đã cho xây lăng để khi mất đi về đây yên nghỉ.
Toàn bộ khu lăng rộng 4 sào Bắc bộ và được chia làm 3 phần cơ bản đó là cổng lăng, khu sinh phần và nhà mộ bia. Ngay tại cổng lăng là tượng 2 chó đá ngồi canh cổng, kế đến là tượng 2 chiến binh khỏe khoắn được chạm khắc giống người thật bằng kích cỡ, tất cả tượng đều là đá nguyên khối không chắp ghép.
Đi qua 2 tượng chiến binh là đến khu sinh phần. Ở đây có 2 hương án ở chính giữa cũng được làm bằng đá. Ở trên thân mỗi hương án là khối đá hình tứ giác có chạm 4 chữ “long mã hý cầu”. Hương án này là hương án tiền, ở sau đó còn một hương án lớn hơn là hương án hậu có thờ ngai của quận công. Ở thân hương án có khắc chữ lưỡng nghê chầu lư hương cùng nhiều họa tiết như đài sen, vân mây. Trải qua bao nhiêu năm với nắng mưa sương gió, các khối đá gần như không bị bào mò, chi tiết chạm khắc còn nguyên, không hề có dấu hiệu của sự xuống cấp.
Chầu 2 bên hương án tiền là 2 tượng voi quỳ, tượng có kích thước to tương đương voi thật cũng được làm bằng đá nguyên khối. Trên cổ voi có đeo vòng, đeo đai thể hiện sự quy phục của các loài vật với con người. Hương án hậu thì có một đôi ngựa đá chầu, đôi ngựa được trang trí nhiều họa tiết như dây cương, yên ngựa…đôi ngựa được tạc đứng nên có chiều cao cao khoảng 1,5m. Để tượng đá đứng chắc chắn, nghệ nhân xưa đã làm chân tượng thấp hơn nền đất khoảng 30cm.
Kế đến là nhà bia. Chầu nhà bia là đôi nghê đá, một loài động vật trong tín ngưỡng dân gian Việt Nam. Đôi nghê mồm đều ngậm ngọc, nghê trái có một nghê con ngồi ở dưới, nghê phải đặt chân lên một quả cầu nhỏ. Nghê được chạm khắc chi tiết từ bờm, răng nanh, lông thể hiện sự uy nghiêm của một linh vật.
Ở trong nhà bia có một tấm bia lớn có ghi chữ Hán, tấm bia này ghi lại cuộc đời và công lao của Quận công suốt những năm làm tướng quân.
Phía sau nhà bia là khu mộ của Quận công, theo như ông Trương Văn Tuân, người quản lăng cho biết: Lịch sử ghi lại Quận công hy sinh trong một trận chiến ở nơi khác khi lăng đang được xây dở, sau đó quân lính đưa thi hài quận công về đây an táng. Năm 1914, lũ sông Hồng tràn vào, phù sa lấp đầy khu lăng tưởng chừng như lăng đã bị lũ cuốn mất nhưng đến năm 1986, nhân dân khơi đất trồng trọt thì phát hiện lại lăng, từ đó nhân dân thôn Nỏ Bạn ngày nào cũng hương khói đầy đủ cho khu lăng. Năm 2001, Lăng đá được công nhận là di tích kiến trúc nghệ thuật cấp quốc gia, nhiều du khách nhà nghiên cứu đã về đây chiêm ngưỡng và tìm hiểu lịch sử.
Tổng thể lăng đá Quận vân có gần 30 tác phẩm đá, các khối đá này được chuyển từ núi đá ở Quảng Ninh về theo đường thủy và phải mất 3 năm thì cả công đoạn chuyển và chế tác mới hoàn thành, điều này chứng tỏ tay nghề điêu luyện, con mắt thẩm mỹ tinh tế của các nghệ nhân chạm đá xưa.
Đây là một di tích vừa có giá trị về kiến trúc, vừa có giá trị về lịch sử, để đến thăm lăng đá, bạn chỉ cần xuôi theo quốc lộ 1A về phía nam Hà Nội khoảng 12km, đến ngã ba Thường Tín rẽ tay trái ra phía sông Hồng khoảng 3km là đến thôn Nỏ Bạn, đến đây hỏi ai cũng sẽ biết về lăng đá đồ sộ này
Văn Công
